भविस्यको पानीको तनाब

काठमाडौंमा दशकौ देखिको पानीको समस्या समाधान हुने कुनै लक्षण देखिएको छैन। कुनै ठाउमा एक दिन बिराएर धारोमा पानी आउछ त कुनै ठाउमा एक हप्तामा एक पटक मात्रै। पिउन र खाना पकाउन मात्रै भएपनी पानी पायो भने भाग्यमानी मान्छन काठमाडौं बासी आफुलाई। नुहाउने, लुगा धुने र अन्य कामको लागी त कुरै छैन। कतिपयले यस्तै तरिकाले दैनिकी चलाऊन थाले भने कतिले अझै पनि मेलम्चीको आशा मार्न छोडेका छैनन। पानी आउने दिन घरका धारामा बाल्टिन र गाग्रीका लाइन लाग्छन, अघिल्लो दिन देखी नै। अनि फलानाले दुई बाल्टि मलाई एक मात्रै भनेर भनाभन, बेला बेलामा पिटा पिट अनी तेती गर्दा गर्दै पानी सुकी सक्छ। करीब दश बर्ष अघी नयबजार म्हेपी बस्दा सुख्खा मौसममा पल्लो कोठामा बस्ने म्याडमले बिहानै चार बजे ल भाई उठ्नुस पानी लिन जान ढिलो भयो भनेर उठ्नु अनी बिष्णुमती पुलको छेउमा रहेको सार्बजनीक धारमा लाइन बस्नु एक किसिमले बानी नै परेको थियो। पढ्न बसेको केटोलाई कती डिस्टर्ब भयो तेसको लेखा जोखा नै छैन। के कुरा गराई भयो र। कुरो गर्यो कुरै को दुख्ख। एक त पानी आउदैन आएको पानी पनि फोहर, अशुध्ध। त्यसैले त खाने पानी हो नत्र त पिउने पानी हुन्थ्यो नि भनेर ठट्टा गर्ने मसला मिलेको छ। कति दुख्ख पाईयो साध्य छैन। अस्ती पटक नेपाल गएर फर्किदा हैजाका किटाणु पनि सङै पछि लागेर आएछन। यता खैरेलाई हैरान। सेन्टर फर डिजिज कन्ट्रोल देखी विस्व स्वास्थ सङठन सम्म। (click here for more and here)

पानीको समस्या नेपालमा मात्रै नभएर सन्सार भरि नै छ। कतै बढी अनि कतै कम मात्रै। कतिले अहिले देखीनै समस्या झेलिरहेका छन भने कतिले केहि समय पछि झेल्ने छन। हामीले देखेका र प्रत्यक्ष अप्रत्क्ष रुपमा भोगेका युध्द तेल को लागी भए भने अब हुने युद्धहरु पानीको लागी हुने भविश्यबाणी हुने गरेका छन। सन् १९९५ मै बिश्व ब्यांकका उपाध्यक्षले आउदो शताब्दीमा युद्धहरु पानीको लागी हुन्छन् भनेर दाबी गर्दा तहल्का मच्चियको थियो। पानीको समस्या सदियौ देखि रहदै आयपनि अहिले सम्म त्त्यसकै लागि लडाई भएको निकै कम ईतिहासमा पाइन्छ। आज भन्दा करिब ४५०० बर्ष पहिले टिग्रिस नदिको लागि लगाश र उम्मा सहर बिच भएको बाहेक। हाम्रै छिमेकी भारतले उसलाई हुने पानीको हाहाकारको समाधानको लागी बिशाल नदी जडान योजना अघि बढाउदै छ। त्यसको लागी उसले नेपालका नदी नाला माथि नजर लगाएको त सबैलाई थाहा नै छ।

बड्दो जनसंख्याको कारणले बिकसित भन्दा बिकासशील देशहरुमा प्रति ब्यक्ती पानीको मात्रा निकै घटेको UN को प्रतिबेदन ले देखाएको छ। प्रति ब्यक्ती पानीको उपलब्धता सन् १९५० देखी अहिले सम्म बिकसित मुलुकमा ४०% र बिकासशील मुलुकमा ८०% ले घटेको छ। अनि मौसम परिवर्तन र बिश्वब्यापी तापक्रम ब्रिधीको कारणले पानीका मुहानहरु सुख्खा हुदै गैरहेका छन। बैज्ञानिकहरुले गरेको एक् projection ले देखाए अनुसार सन् २०२० सम्म अधिकांस मुलुकहरु पानीको कारणले उच्च तनाबमा हुने छन। त्यसमा नेपाल पनि अछुतो रहने छैन। भलै बिश्वको दोश्रो धनी देश-पानीको लागि किन नहोस। जसको अर्थ हुन्छ एक लाख लिटर पानी प्रति ब्यक्ति प्रति बर्ष मात्र उपलब्ध हुनेछ। अनि सन् २०५० र २०७० सम्म पुग्दा नेपालको पानी तनब त्यति नबढे पनि धेरै मुलुकहरु अत्यन्त तनाबको स्थितिमा हुनेछन। परिआएका समस्या समधान गर्दै आएका मानिसले यो समस्या लाई कसरि समाधान गर्ने हुन।

माथीको तस्बिरले सन् २०२० मा पानी तनाब बिश्वमा कस्तो हुनेछ भनेर देखाएको छ। (Photo from BBC.com)