No मापसे driving

'मापसे' शब्द नेपालमा अहिले खुब चर्चित छ । यो शब्द आफैमा त्यस्तो नराम्रो नहोला । तर कति सेवन गर्ने अनि त्यसपछि सेवन गर्नेले के गर्छा त्यसले महत्व राख्ला । मापसे अर्थात मादक पदार्थ सेवन गरेर गाडी चलाउने अत्यन्त खतरनाक पनि हुन सक्छ । अहिले खासगरी काठमांडूमा 'मापासे driving' को बिरुद्दमा अभियान नै चलाइएको छ । जुन गर्ने पर्छ । पहिले देखि नै हुनु पर्ने, अहिले मात्रै भयो, राम्रै भयो। नेपालनै हो हेरम कहिले सम्म हुन्छ? नारोकियोस।

संसारभरिका मान्छेले खान्छन रक्सि । त्यो कुनै नौलो भएन । तर रक्सि खाएर अरुलाई अफ्ठेरो पार्न त भएन नि। अझ driving  नै गर्नु त अत्यन्तै खतरनाक. गाडी दुर्घटना हुने सम्भावना निकै बढेर जान्छ ।

सबै मादक पदार्थ (रक्सी) मा अल्कोहल (alcohol - ethanol ) हुन्छ । मात्रा फरक हुन सक्छ । रक्सि psychoactive drug हो र यसको depressant असर पर्छ । रक्सि खाइसके पछी यो रगतमा जान्छ, र शरीरको अन्य अंगमा पुगे पछी यसले असर देखाउन  थाल्छ । रक्सीको धेरै स्वास्थ सम्बन्धित हानि हरु त छदै छन्, गाडी चलाउने संग सम्बन्ध राख्ने दुइ असरले खास महत्व राख्छ । रक्सि खाइसके पछी केहीमा पनि ध्यान केन्द्रित हुदैन र निर्णय क्षमतामा कमि आउछ । यसले दुर्घटना हुने सम्भावना निकै बढाउछ ।

यो चित्रले देखाए अनुसार रगतमा रक्सीको मात्रा बढ्दै जादा दुर्घटना बढ्ने रहेछ. 

हुनत दुर्घटना भन्ने कुरो रक्सि नखाए पनि हुन्छ तर रक्सीको मात्रा रगतमा बढ्दै जादा त्यसले दुर्घटना हुने सम्भावना धेरै नै हुन्छ । मापसे बिरुद्ध अभियान चाले पछी काथ्मान्दुमा सवारी दुर्घटना घटेको समाचारहरुले भनेका छन् । 

कुरो अति स्पष्ट हुदा हुदै पनि मान्छेहरुले किन बिरोध गरेका होलान? मर्ने मन भएर हो कि? के हो? रक्सि नै नखाउ त भनेको हैन त। खालि रक्सि खाको बेलामा गाडी नचलाउ मात्रै त भनेको हो नि । रक्सि खा'बेलामा अरु कसैले चलाको गाडीमा बसेर सुरक्षित यात्रा त गर्न त भै हाल्छ नि । अमेरिकाका धेरै जसो बिश्वबिध्यालायामा कम्तिमा शुक्रबार safe ride  वा अन्य नाममा निसुल्क गाडीको व्यवस्था गरेको हुन्छ, जड्या बिद्यार्थी लाइ भट्टी बाट घर सम्म पुर्याउनलाइ । ताकी कुनै दुर्घटना नहोस । शुक्रबार साझ पुलिसले पनि सारै गस्ती गर्छ । कुनै पनि समयमा रक्सि खाएर गाडी चलाको भेटियो भने त्यो मान्छे खत्तम भयो । स्थिति हेरेर अन्तराष्ट्रिय बिद्यार्थी लाइ त उसकै देश फर्काइ दिने सम्मको सजाय । licence suspend केहि बर्षको लागि त सामान्य। जागिर खान गार्हो । यस्तै यस्तै। 

हुनत रक्सि सुन्ग्दा बित्तिकै तेसले गाडी चलाउन नसकिने हैन । नेपालमा चाख्दा बित्तिकै मापसे मा परे पनि अन्य बिकसित देशमा कारबाहीमा पर्नलाइ रगतमा इथानोलको मात्रा केहि मात्रा सम्म पुगेको हुनु पर्छ । जस्तै अमेरिकामा ०.०८% भन्दा बढी हुन हुदैन । त्यो भनेको करिब ६५किलोको मान्छेले ३५५ मिलि beer (५% अल्कोहोल भाको) तिन बोत्तल खाए पछी हुन्छ । 

नेपाली पुलिसले सुरु सुरुमा मुखैले सुँघेर मापसे गरेको नगरेको पत्ता लगाउने गरेको थियो । त्यो देख्दा आजको २१सौ सताब्तिको मान्छे मा खुब हासेको थिए । र देशको स्थिती देखेर दया पानि लाग्यो । तर पछी मेशिन (breathalyzer) ले चेक गर्न सुरु गर्या छन् । जुन सकारात्मक छ । रक्सि खा' मान्छेले सास फेर्दा निस्केको इथानोल उक्त मेशिन मा पुगे पछी विभिन्न रसाएनिक प्रक्रिया पार गरे पछी, त्यसले नतिजा दिन्छ । तर यो मेशिन ले दिएको नतिजा सदै ठिक हुन्छा छैन. । यसमा सतर्क हुन जरुरि छ । सबै भन्दा भरपर्दो त रगत जाच नै हो । यदि तपाइले रक्सि खानु भा'छैन, मापसे चेकमा पर्नु भो र पुलिसको मेशिनले पोजिटिव नतिजा देखायो भने, hospital गएर रगत  चेक गराउनु नै उत्तम हो । नत्र नखाको रक्सीले फसाउला । 

कसरि झुटो नतिजा दिन सक्छ breathalyzer  ले?  

१. उक्त मेशिन तापक्रम sensitive हुन्छ. बाहिरि तापक्रम संग नामिलाको मेशिनले गलत नतिजा दिन्छ. जस्तै दिउसो temp high भएको बेलामा मेशिन मिलाउने (calibrate) गर्ने तर मापसे चेक राति (जति बेला चिसो बढेको हुन्छ) गर्यो भने त्यसको नतिजा बिस्वास गर्न गाह्रो हुन्छ । त्यसकारण कति राम्ररि मेशिन calibrate  गरेको छ त्यसले नतिजा कति बिस्वसनिया छ भन्ने थाहा हुन्छ । 

२. diebetics भा'को मान्छेले रक्सि नखाए पनि खायो भनेर देखाउन सक्छ ।  यस्ता मान्छेहरुमा कयौ गुणा बढी  acetic  acid भन्ने केमिकल हुन्छ जसले रक्सि नाप्ने मेशिनलाइ झुक्याई दिन्छ ।
३. अर्को कुरा, तपाइले भर्खरै माउथ वाश ले मुख कुल्ला गर्नु भा छ भने त्यसले पनि रक्सि खाको भनेर झुठो नतिजा दिन सक्छ. कुनै कुनै माउथ वाश झोलमा अल्कोहल मिसा' हुन्छ । 
४. प्याज, मिन्ट खाएर मापसे नाप्ने मेशिनलाई झुक्कौछु भनेर कसैले सोच्छ भने त्यो महा मुर्ख हुन्छ. त्यस्तो तरिकाले मान्छे लाइ झुक्कौना सकिएला तर मेशिन लाइ झुकाउन सकिदैन । 


अन्तिम कुरो: मापसे गरेर गाडी नहाकौ। आफ्नो ज्यान बचाउ र अरुको पनि बचाउ।

नेपालबाट अम्रिका आउँदा शब्दहरुको परिवर्तन

फुट्पाथ = साइड वाक
मार्क = ग्रेड
चकलेट = क्यान्डी
ट्वाइलेट = रेस्ट रुम
होस्टल = डोर्म
मोबाइल = सेल फोन
चप्पल = फ्लिप फ्लोप

सोफा = काउच
बिस्कुट = कुकिज
पेट्रोल = ग्यास

पुलिस = कप
फुट्बल = सकर

हाम्ले नेपालमा पढेको र बोल्ने/ब्यवहारमा प्रयोग गर्ने अङ्रेजी बेलायतको हो। आम्रिकने अङ्रेजी अलि फरक छ। त्यसैको कारण हुन यी शब्द हरुमा परेको फरक्। धेरै जसो शब्द फरक परे पनि अर्थ बुज्न गार्हो छैन्। तर कुनै कुनै ले त अफ्ठेरो नै पारे नि। जस्तो काउच, ग्यास्, कप भनेको सुरुमा बुझिन मैले त। तपाईंले सम्झेका अरु यस्तै केही छन् भने थप्नुस् है। 

-------------------
यो पोस्ट गरे पछि आएका २ टा कमेन्ट: 


प्रदीप भाइ लेख्छन: 
सेडुअल = इस्केजुल

अनि सिताराम सरले लेख्नु हुन्छ: 

क्लास (class) = ग्रेड (grade)
एक्जाम (exam) = टेस्ट (test)
ब्याग (bag) = ब्याग्प्यक (bag pack)
कोनिकल फ्लास्क (conical flask) = एर्लेन्मेयेर फ्लास्क  (Erlenmeyer flask)
फ्ल्याट (flat) = अपार्ट्मेन्ट (apartment)
लिफ्ट (lift) = एलेभेटर (elevater)
टोर्च (torch) = फ्ल्याश लाइट  (flash light)
नम्बर प्लेट (number plate) = लाइसेन्स प्लेट (license plate)
किउ (queue) = लाइन  (line)
डस्ट बिन = ट्र्यास क्यान

फेसबुकमा साथीहरुले थप्दै जादा 

जिरो(0) = ओ
कोल्ड ड्रिन्क्स = सोडा

पारस प्रकरण सँग उठेका केही प्रसँगहरु

डाइनोसरहरुले बदलिदो जलवायु संगै परिवर्तित हुन नसकेका कारण लोप भये। आजभोलि हाम्ले देख्ने गैडा पनि केही समय पछि लोप हुनेछन। किनभने आफूलाई निकै काम परिवर्तन गर्ने मा पर्छन यिनिहरु। समय संगै परिवर्तित नभएका राजतन्त्र हरु नासिय संसार बाट। नेपालबाट पनि नासियो।  परसले चितवनको रिसोर्ट्मा देखाएको चर्तिकला ले के भन्छ भने यो मानिस पनि बदलिएन समय बदलिदा पनि। त्यो पनि राम्रो काम हो र जारी राखेको? रक्सी खाको बेलामा बन्दुक पडकाउने। पहिले राजतन्त्र हुँदा सम्म त्यसैको आडमा त्यस्तो गरे पनि त्यो बानी अझै गएन। तर तेसको परिणमा फरक हुन सक्छ। पहिले कैयौ मान्छे मार्दा पनि सजाए भोग्न परेन(राजसन्स्था  बद्नाम भयो र लोप भयो) अब भने सजाए भोग्न पर्ने हुन सक्छ। सरकार बलियो भएको अवस्थामा। कसैले पनि जे पायो तेही गर्न पाउन हुदैन। कानुन सबै लाई बराबर हुनु पर्छ। चाहे त्यो पारस हो वा माओवादीको काली खाम्। गल्ती गर्ने सबै लाई सजाए हुनु पर्छ। 

कुनै समय थियो हाम्रो गाउमा। जहाँ प्रधान पन्चका छोराले रक्सी खाएर मन्पर्दो गर्थे। मान्छे पिट्ने देखि छोरी बुहारी बलत्कार गर्ने। कति सम्म भने थरु समुदायका छोरी हरु र बुहारी हरु लाई उनिहरुकै घर भित्र परिवारका सदस्यकै अगाडि करणी गर्थे रे तिन्ले। पुलिस ले केही नगर्ने। किन भने समय तिन्कै थियो। कसैले बिरोध गर्न सक्थेन न त सरकारले पीडितको पक्षमा केही गर्थ्यो। आजभोलि ती मानिस परिवर्तित भएका छन् समय संगै। नत्र त कसरी बाच्नु गाउमा? तर यी पारस अझै परिवर्तित भएनन्। यो प्रसँग मा इन्टर्नेटको जालो मा ब्यक्त भएका प्रतिक्रिया नियाल्दा अचम्म लाग्छ। मुख्य गरि दुई किसिमका प्रतिक्रिया देख्या छु मैले। यौटा हो कुनै पनि मानिस लाई मार्ने नियत राखी अबैध हतियार प्रयोग निशेधित क्षेत्रमा गर्ने लाई कानुन बमोजिम कारबाही हुनु पर्छ। यो जायज छ र मेरो पनि यही नै हो धारणा।

Halloween, Pumpkin Carving and Wasting Food

Walking on corn maze, Oregon, 2008 Halloween

October 31 is celebrated as Halloween in most of the western world, mainly in north America. 

According to wikipedia this festival has roots in the Celtic festival of Samhain and the Christian holy day of all saints, but is today largely is believed to be a secular celebration. People celebrate this festival with many activities which include trick-or-treat, wearing unique and scary costumes, bonfires, visiting haunted attractions etc. Some people also watch horror movies.

I have participated in some of such celebrations in past. We had visited corn maze field as a part of ghost tour in Halloween celebration. In a big corn maze, we walked through interconnected walkways where one can be lost. We walked in groups so that chance of losing friend was low. It was fun.

Next year local people invited international students for bonfires as a part of halooween celebration. This is not very popular during halloween but people do it in some places. Traditionally a bonfire is a controlled outdoor fire used for informal disposal of burnable waste material or as part of a celebration. We burnt firewood in the dark night on a bank of small river in Oregon. It was also fun. You can see the pictures of that event here.

Welcome Picnic at Labonte Park, Laramie, WY

We had a picnic yesterday to welcome new students and their family at the University of Wyoming organized by Friends of Nepal at UW (FNUW). It was a great get-together with delicious food items prepared by community members. Below is the video from the program. Enjoy the video.

Part One

FNUW Welcome Picnic, Laramie, WY from Naya Lahure on Vimeo.

Welcome programs like this one make significant difference specially for those who have just come to foreign land and have started feeling home sick. I remember similar situation when I first came to the USA. Here in Laramie, FNUW organizes welcome events twice a year. One in Fall and second in Winter. I was welcomed "officially" by FNUW in last January. Home sick is reliefed to some extent by meeting Nepalese people, talking in Nepali and eating home made Nepali food.

Part Two

FNUW Welcome Picnic Fall2010, Laramie, WY-Part 2 from Naya Lahure on Vimeo.

फेसबूकको लत(कु)मा फसियो कि?

अहिले सम्म केहिले पनि लाउन नसकेको लत यो फेसबूक ले लायो भन्या। न चुरोटको, न खैनिको, न रौ'सिको, न गांजा, न चरेस, न जुवा, न तास, न केही न केही तर केही बर्ष देखि प्रयोग गर्न थालेको यो फेसबूकको लत लाग्यो जस्तो भयो मलाई त। लत हो की कु(?)लत्? 

ग्र्याजुएट स्टुडेन्टको जिवन यत्तिकै पनि ब्यस्त नै हुन्छ। बिहानै देखि राती सममा की त ल्याब मा Experiment गर्ने की त कम्प्युटर्मा तथ्य बिश्लेशण गर्ने। करिब आठ बजे तिर बाट सुरु हुने मेरो दिन राती बार्ह देखि एक बजे सममा टुङी सक्छ। यसरी नै मेरो काखे कम्प्युटरमा फेसबूकको दिन पनि सुरु हुन्छ र सकिन्छ। आजभोलि मैले प्रयोग गर्ने इन्टर्नेट खोल्ने साधन गुगल क्रोमले देखाए अनुसार सबैभन्दा धेरै पटक खोलियको वेब्साइट फेस्बूक नै रैछ। साथी हरुले भन्छन् के हो २४सै घन्टा फेसबूक मा झुन्डिने? हुन पनि कसै कसैलाइ त तेस्तै देखिन्छ होला। म उठ्दा बित्तिकै उठ्छ यो फेसबूक अनि म सुते पछि सुत्छ। चाहे म संगै हुँ वा नहु। यसको मतलब काखे कम्प्युटर खुल्दा खुल्छ अनि कम्प्युटर बन्द गर्दा सुत्छ।

फुट्बलको महभारत-आज २ वटा गेम हेरियो

आज शनिबारको गेम हेर्न हिजो नै निम्तो आ'थ्यो। प्रदीप भाईले फेस्बूकमा निम्तो टास्यो। गेम हेर्न आउने लाई स्पेसल कफी र खाजाको ब्यवस्ता। बिहानै उठेर (८:३०)लागे अपार्ट्मेन्ट ४६७ तिर। गेम त उरुग्गेले जित्यो। कोरिया पनि राम्रै खेलेको हो तर गोल गर्न नसके पछी कसको के लाग्यो र। गोल गर्ने केही राम्रा अवसरलाई नगुमाएको भए कोरिया पनि अगाडि बड्ने थियो यो फुटबलको महाभारतमा। एकजना भाई बाहेक सबै जना कोरिया को सपोर्टमा। हामी जता गये पनि जे गरे पनि जातियता र क्षेत्रियताको पक्ष पाती।

भुभुजेलाको(vuvuzela) आतंक भने आज अली कम भाको हो कि? यी पन्क्ती लेख्दा अम्रिका र घानाको गेम मच्चिराको छ। समय सक्की सक्यो बराबर गोलको स्थिती। चाखलाग्दो भैरा छ। हेरम कसले जित्छ? समय थपेर खेल्दा हेरम कसले जित्छ? हेर्दा हेर्दै घानाले आर्को गोल पनि हन्यो। अम्रिकाको आफ्नै फुट्बल छ। हामले भन्ने फुट्बल लाई उनीहरुले सकर भन्छन्। त्यसैले पनि यो फुट्बलमा यो चरण सम्म पुग्नु पनि ठुलो नै होला। हेरिरा'को गेम पनि सकियो। घाना ले जित्यो अम्रिकाले हार्यो।यसपली २ वटा गेम हेरेको आजै हो।

दाङ बाट प्युठान जान भिषा? वाइह्यात।

कतै कतै यौटा प्रदेश बाट अर्कोमा जादा भिषा लिनु पर्छ भन्ने सुनेर, पढेर मलाई अचम्म लागेको छ। भर्खरै एक जना सभासदले यसै भनेछन। हुनत हाम्रा सभासदले कति पो ज्ञान राख्छन र? कहि नभाको जात्रा हाडीगाउंमा भने जस्तो। म दाङ देउखुरिमा बस्ने मनुवा, प्युठान जानलाई भिषा लिने त? त्यो पनि एउटै देश् भित्र?  भिषा त एउटा मुलुक बाट अर्कोमा जानलाई पो चाइने हो त। कतिपय कुलुकमा त तेहि पनि चाइन्न। हाम्लाई भारत जान त भिषा चाईन्न त गाठें। अनि एउटै देश भित्र घुम घाम गर्न पनि भिषा चाइने? वाइह्यात। कुबुद्दि। सानो नलेज। भारतका मान्छेले एउटा प्रदेश बाट अर्कोमा जान लाई भिषा बोकेर हिड्छन् त? बिहारको ले उत्तर प्रदेश जादा? आम्रिकाको ओरेगन बाट क्यालीफोर्निया जान त भिषा चाइदैन त। यि दुबै संघिय मुलुक हुन त। कुरो बुजेर गर्नु नि।

नयां सम्बिधान बनाउन अब थोरै दिन बाकि छ। यति दिन भित्र बन्छ भनेर अहिले कसैले पनि पताउदैन। सबैभन्दा ठुलो पार्टी माओबादिले समय थप्ने प्रस्ताव गर्दै छ रे। ढिलो चाडो नयां सम्बिधान बन्ला। सबै भन्दा महत्वपुर्ण कस्तो सम्बिधान बन्छ भन्ने नै हो। नयां सम्बिधानले संघिय नेपाल बनाउने लग्भग निस्चित भैसक्यो। भलै राष्ट्रिय जनमोर्चा मात्रै यसको बिरोधमा कम्मर कसेर लागेको किन नहोस।

Comparison betn Western and Asian life

Received in a forwarded email and thought to share here. I think some of them are really true. Way of life.

 

Blue:Western, Red: Asian

Opinion

B:  Talk to the point

R:  Talk around the circle, especially if different opinions

क्रेजी काउले जुत्तामा रोटी दियो: अचम्म छ बा !

साइड बाट हेरेको यस्तो देखियो।

ज्युरिचमा यौटा रेस्टुरेन्टको नामै क्रेजी काउ रैछ। अब यसलाई नेपालीमा के भनेर बोलाउने? उत्तेजित गाई भन्ने की उन्मादी गाई अथवा सनकी भन्नेकी पागल गाई रेस्टुरेन्ट? डिनर खान भनेर बसेको, वेटर ले यता उता पारेको यो बस्तुमा आखां पर्यो। यकछिनमा त मेरै टेबुलमा पो ल्याएर राख्दिन्छे तेल्ले त। मेरो मनले थाम्न सकेन, माथि कोठामा गए क्यामेरा ल्यायर फोटो खिचे। हेरौ त के रैछ?

ओरेगनमा दशैं र घुमघाम

ओरेगनका नेपालीले ढिलै भए पनि दशैं मनाए। अरु तिर दशैं सकिसक्यो होला। कोजाग्रत पुर्णिमाको दिन मनाईेको दशैं पनि रमाईलो हुदो रैछ। हुनत परदेशमा जहिले फुर्सद हुन्छ त्यहिले चाड् पर्ब मनाउने गर्छन् नेपालीले।

आफु बस्ने गाउ तिर, अनि दशैं पार्टी पोर्ट्लेन्डमा। पोर्टलेन्ड हाम्रो लागी सहर हो। युनिभर्सिटि टाउनमा बस्नेका लागी। जाने नै भैसके पछि के पार्टीको लागी मात्रै जाने भनेर अरु ठाउ पनि घुम्ने योजना बन्यो। ओरेगनका प्रसिद्द् पर्यटकीय ठाउहरु भिस्टा घर, मल्टीनोमा फल्स घुमियो। मल्टीनोमा फल्स त पहिले पनि कैयौ पटक गैसकेको थिय। भिस्टा घर भने पहिलो पटक थियो। भिस्टा घर पुग्दा पानि पर्यो। यो त कुनै अनौठो भयन। ओरेगनमा बस्नेलाई। त्यो पनि विन्टरमा। तर यसले गर्दा जति आनन्द लिन सकिन्थ्यो त्यो लिन सकिएन। तल कोलम्बिया नदिको वारपारको सुन्दर द्रिश्य टाढा टाढा सम्म हेर्न मिलेन। करिब १० माईल पर रहेको मल्टीनोमा फल्स पुग्दा भने घाम लागिसकेको थियो। यहि त छ ओरेगनमा बस्नुमा। म सङै गएका साथिहरुले कति मनोरन्जन लिय कुन्नि सोद् न पाको छैन। उनिहरुको पहिलो पटक थियो यता तिरको घुमाई। बिदुर त पहिले पनि फल्स पुगेको थियो। गुन्जन, स्तुति, नर्बदा अनि उनिहरुको पाउनाहरु पनि सङै थियौ।

Vista House

दशै शुभ् कामना थरि थरिका

यस पालीको दशै पनि आइसक्यो। दशै नमनाएको लगातर ४ बर्ष पुगेछ।

गत साल लेखेको  टासो दशैको सम्झना हेर्न यहा थिच्नु होला।

दशैको शुभ्-कामना आइरहेका छन। इमेल् बाट होस अथवा फेसबुक मार्फत। निकै चाखलाग्दा छन। म पनि सबै मित्रहरुमा दशैको शुभ्-कामना ब्यक्त गर्न चाहन्छु। यो पल्ट तिनै साथिहरुले पठाएका शब्दहरु सन्कलन गरेर राख्दै छु। खासमा कसले लेखेको हो, रचनाकार को हो, स्रिजनाकार को हो। अत्तो पत्तो छैन। यउटा बाट अर्कोमा, अनि अर्को बाट झन् अर्कोमा सर्दै सर्दै आएका रचना हुनाले यिनलाई लोक शुभ्-कामना भन्दा ठिक होलकि भन्ने लाग्दछ।

------------------------------------------------

१.
प्रचण्ड झैँ गफाडी नहुनु, गिरिजा झैँ घमण्डी नहुनु।
माधव नेपाल जस्तै उदारणीय हुनु, शेर बहादुर झैँ अनाडी नहुनु।
सुर्य बहादुर झैँ सैतान नहुनु, ज्ञानेन्द्र झैँ लाचारि नहुनु।
फोरम झैँ बिखण्डनकारी नहुनु, यहि छ मेरो भावना।
गणतान्त्रिक नेपालको विजया दशमीको हार्दिक मङ्गलमय शुभकामना।

बाकी पढन् भित्र आउनुस्।

--------------------------------------------

चटकेको दैनिकी-सियाटलको चटके

केहि दिन पहिले सियाटल तिर घुम्दा देखिएका यि चटकेको चटक एकछिन हेरेको थिए। त्यहाको चर्चीत पाईक मार्केट घुमेपछि नजिकै रहेको सानो पार्कमा भेटीएका केही चटके मध्य मैले यहा प्रस्तुत गरेका चटके अलि बिषेश लाग्यो मलाई। एउटा चटके सडक-सडक, चोकहरु, वा जहा मान्छे जम्मा हुन्छन तेहि आउछ। चाहे त्यो रत्नपार्क होस चाहे पाइक मार्केट। चटक देखाउछ, मान्छेलाई मनोरन्जन दिन्छ। आफ्नो कला, सिप देखायो, केहि पैसा जम्मा गर्यो अनि फर्क्यो।

यी चाईनीज चटके राम्ररी अङ्रेजी बोल्न नजान्ने। कम, थ्यान्क्यु जस्ता केहि शब्द भन्ने। यिनको दैनिकि, सुटकेशमा चटके सामान बोकेर आयो, चटक देखायो, पैसा राम्रै कमायकि जस्तो लाग्या थ्यो मलाई। उनले देखाएका धेरै चटक मध्य एउटा थियो-ब्यालेन्सिङ। तलको तस्बिरमा हेर्नुस त। मुखले ए उटा सानो लठ्ठी च्यप्यो, अनि त्यसमा आर्को अड्यायो, त्यसमाथि सानो काठको टुक्रा। त्यसमाथि उभिएको छ सिसाको बोतल।

आर्को चटक चाही गार्है थियो। फलामको रिङ भित्र उनी छिर्नु पर्ने। त्यो पनि हात, खुट्टा अनि टाउको एकैपटक। लौ है शुरु भयो। खुट्टा र हात छिराएर।

हरे कसरी होला। बल गर भाइ बल गर।

लौ खेल खत्तम। कस्तो लाग्यो त?

मौसम परिवर्तनले रुखको आयु आधा घट्यो।

नेपालीको औसत आयु ६१ बर्ष छ अहिले। अझ स्पस्टरुपमा भनौ भने अहिले जन्मिने एउटा नेपालीले औसतमा ६१ बर्ष बाच्ने आशामा जन्मिन्छ। तर यो घटेर ३० पुग्यो र मान्छेहरु तिन दशकमै मर्न थाले भने के होला? हामी यो कुरा सुन्न पनि चाहदैनौ। स्वास्थ्य क्षेत्रमा आएको सुधार र शिक्षाले नेपालीको औसत आयु बिगत ५ बर्षमा २ बर्षले बढे पनि रुखहरु भने उमेर नपुग्दै भटाभट मर्न थालेका छन। रुखको औसत आयु ६०० देखी १००० बर्ष हुन्छ। तर अहिले रुखहरु आधा उमेरमै मर्न थालेका छन। यसको ब्रिहत्तर र ब्यापक असर पर्ने पक्का छ। रुख बिरुवाको महत्वको बारेमा बयान गरि रहन नपर्ला। जङलका रुखहरु कम उमेरमै मरे भने पानि कम पर्ने देखी लियर पहिरो जाने सम्मका खतरा ब्यहोर्नु पर्छ। नेपाली पहाडमा यो समस्या आइसक्यो कि सकेन त्यो त अझै थाहा भएको छैन। अमेरिकाको पस्छिमी भाग तिरका रुखमा यो देखी सकेको छ।

गत महिना साईन्स जर्नलमा प्रकाशित अनुसन्धानले उक्त कुरा बताएको हो। अनुसन्धानमा सङलग्न Oregon State University का प्रोफेशर मार्कका अनुसार अहिले अ मेरिकाको पस्छिमी भेगका रुखहरुको उमेर आधा घटेको छ। म्रितुदर दोब्बर बढे पछि, रुखहरु ३००-५०० बर्ष मात्र बाच्न थालेका छन्। चाख लाग्दो कुरा के छ भने, यसको कारण कुनै अरु रोग-सोक होइन। कारणको रुपमा बैज्ञानिकहरुले अहिले चलन चल्तीमा रहेको प्रमुख वातारणिय समस्या मौसम परिवर्तनलाई लिएका छन। रुखहरु चाडै मरे त के भयो भनेर साधारण तरिकाले हामीले हेर्यौ भने समस्यालाई नजरन्दाज गरेको हुनेछ। मानव जीबन रुख-जङलमा आधारीत छ। हाम्रो समुदाय जङलमा आधारीत छ-पानीको सहित अन्य बन जन्य उत्पादनको लागी अनि मनोरन्जनको लागी पनि।असन्ख्य बन्य जन्तुको बासस्थल पनि जङलनै हो। यसको अर्को महत्वपुर्ण असर भनेको कार्बन सन्चयमा पर्ने छ। कार्बन सन्चिती ग्लोबल वार्मिङको लागी अत्यन्तै महत्वपुर्ण छ। अत्यधीक कार्बन उत्सर्जनको कारणले ग्लोबल वार्मिङ भैरहेको छ। यसरी उत्सर्जीत कार्बनलाई रुख बिरुवाले र केही मात्रामा समुद्रले सोसेर लिने गर्दछन र वातावरणमा कार्बनको मात्रा कम गर्न सहयोग गर्छन। रुखहरु यसरी अकालै मर्न थाले भने जति कार्बन सन्चीत हुनु पर्ने हो त्यो हुन सक्दैन।

रुखमर्नुमा ग्लोबल वार्मीङनै दोशी छ भन्नलाई अनुसन्धानमा सङलग्न बैज्ञानिकहरुने कारणहरु दिएका छन। अनुसन्धान गरिएको भेगमा बिगत चार दशकमा 0.3°C-0.4°C प्रति दशकको हिसाबले तापक्रम ब्रिधी भैरहेको छ। जसको कारणले पानी र हिउ कम पर्ने, परेको हिउ पनि चाडै पग्लीने हुनाले समर लामो र सुख्खा हुदै गैरहेको छ। रुखहरुले पाउने पानीको मात्रा कम् हुदै जान्छ, सुख्खा स्ट्रेस बड्छ, रुखलाई आक्रमण गर्ने रोग र किटाणुहरु सक्रिय हुन्छन।ग्लोबल वार्मिङ र मौसम परिवर्तन यस्तो समस्या हो जसको समधान तत्काल सम्भव हुदैन। समाधानको उपाय अहिले अपनाउदै गयो भने केहि दशक पछि मात्रै त्यसको असर देख्न पाइन्छ। हामीले अहिले बुध्धी नपुर्यौउने हो भने भाबी पुस्तालाई अत्यन्तै गार्हो हुनेछ। यसको लागी प्रमुख रुपमा जिम्बेवार अ मेरिकाले महत्वपुर्ण कदम चाल्न जरुरि छ। नया कमाण्डर ओबामाले केहि गर्छु भनेका छन-हेरौ कति सम्म पुरा गर्छ्न।

Full article in Science

My Culture + Your Culture = Pooja to Party

By Laxmi Giri

The video above is one of the videos for "ExchangesConnect Online Video Contest" by Nepalese youths. Anyone can upload a 3-minute video about what "My Culture + Your Culture" means to you for a chance to win an international exchange program! The contest opened on December 1, 2008 and ends on January 26, 2009.

This contest is sponsored by the U.S. Department of State, Bureau of Educational and Cultural Affairs in partnership with Adobe Youth Voices.

Good thing is Nepalese guys are participating on it. They have carefully selected the subject so that they can express the flexibility the Nepalese society to appreciate other cultures. One lady Professor of Culture in Tribhuvan University does Hindu Pooja and one day she participates in Christmas party. This shows harmony among people with different religions in Nepal. In Nepal majority people are Hindu with Muslims, Christians and Buddhists as minors. World is amazing with diverse culture and religions.

My culture plus your culture= understanding and respect to each other.

Compact Fluorescent Lamps: Lesson from Cuba for Nepal

Nepal is having huge power crises recently. Even the capital city, Kathmandu, is facing more than 12 hrs black out in a single day and the government officials have warned that this will increase up to 16-20 hrs after couple of months. Power outage has large impact on people's life, economic activity. education and literally and practically everywhere. Many industries have gone shutdown because of no-power. In response to energy crises, government declared energy crises (emergency) and has decided to make new diesel power plants to produce thermal electricity. And some other ways of solving the problem in short term and long term basis are coming for discussion. One of the alternatives to power plants is to replacing traditional incandescent lamps (IL) by compact fluorescent lamps (CFL). In this post I will try to explain CFL, how it is better than IL in terms of power consumption and pollution.

Three months ago, I replaced 3 IL bulbs in my apartment with CFL and my propose was to save power and ultimately save power bill (money :) ), although CFLs are more expensive than ILs. 60 W traditional IL bulb.s were replaced with 13 W CFLs without compromising light. I have not done calculation how much money I am saving out of it, but I am pretty sure that these CFLs are saving some amount. Now this is more relevant to Nepal's present power crises.

Compared to general service IL giving the same amount of visible light, CFLs use less power and have a longer rated life. The average rated life of a CFL is between 8 and 15 times that of ILs.

The chart shows the energy usage for different types of light bulbs operating at different light outputs. Points lower on the graph correspond to lower energy use.

A typical CFL is in the range of 17 to 21% efficient at converting electric power to radiant power.

While the purchase price of an integrated CFL is typically 3 to 10 times greater than that of an equivalent IL, the extended lifetime and lower energy use will compensate for the higher initial cost. According to a report - A household that invested $90 in changing 30 fixtures to CFLs would save $440 to $1,500 over the five-year life of the bulbs.

Since fluorescent lamps use less power to supply the same amount of light as an incandescent lamp, they decrease energy consumption and the environmental effects of electric power generation. Where electricity is largely produced from burning fossil fuels, the savings reduces emission of greenhouse gases and other pollutants.

Lesson from Cuba: In Cuba, all ILs are exchanged to CFLs in 2007 in an effort to make the country energy efficient and self sustained and banned import and sales of incandescent light bulbs. Cubans are helping their way of power saving methodology in other countries. A small island communist country used to have 16 hrs black out in a day back in 2004. This finally forced the government to find alternative ways to reduce power use. Along with other energy efficient methodologies (solar, wind, bio-fuel, energy efficient buildings etc), the Cuban government started to replace all ILs by CFLs. And this is the first country to do this-energy revolution.

Many other developed and developing countries are now taking similar measures to reduce power use and green house emission by replacing ILs by CFLs.

Nepal can learn great lesson from Cuba in this case.

More about CFLs in Wikipedia.

http://en.wikipedia.org/wiki/Compact_fluorescent_lamp

"Brainy Kids Live Longer"

Studies have shown the relationship between intelligence and mortality. I was excited to read an article in Nature about why do intelligent people live longer? People's rankings on intelligence tests show high stability across almost the whole lifespan, are substantially heritable and are associated with important life outcomes — including educational achievements, occupational success and morbidity and mortality.

The article talks four explanations about this.

First: intelligence is associated with more education, and thereafter with more professional occupations that might place the person in healthier environments.

Second: people with higher intelligence might engage in more healthy behaviors. Evidence is accruing that people with higher intelligence in early life are more likely to have better diets, take more exercise, avoid accidents, give up smoking, engage in less binge drinking and put on less weight in adulthood.

Third: mental test scores from early life might act as a record of insults to the brain that have occurred before that date.

Fourth: mental test scores obtained in youth might be an indicator of a well-put-together system. It is hypothesized that a well-wired body is more able to respond effectively to environmental insults.

But above evidences don't necessarily explain the intelligence and mortality to all people. There are many others factors to be explained, in my opinion.

To read full article in nature please click on the link.

तिहार आयो

नेपालीहरुको अर्को महान चाड तिहार सुरु भईसक्यो। तिहारको शुभ-कामना आदान प्रदान अनि देउसी भैलोका धुनहरु बजिरहेका छन जताकतै। अब केही दिन सम्म देउसी र भैलो खेल्नेको घुइचो पनि देख्न पाईन्छ। कसैलाई रमाइलो लाग्ला तर कसैलाई झर्को पनि लाग्ला। झर्को यसमानेमा की देउसी भैलो को नाममा पैसा जुटाउन राजनैतिक पार्टी, तिनका भात्रि संगठन देखी लिएर बिभिन्न क्लबहरुको राम्रो समय हो यो। हुनत पुरै नेपाल भरी एकै किसिमले मनाइदैन यो चाड। खास गरी हिन्दुहरुले मनाउछन्। म हुर्केको ठाउ थारुहरुको ठाउ हो। उनिहरुले मनाउदैनन्। हाम्रो तिर तिहार भन्ने चलन छ। कसैले दीपावली भन्छन भने कसैले दीवाली। मलाई पनि तिहार भन्दा नै आफ्नो पर्ब जस्तो लाग्छ।

दशैंको सम्झना

पोहर् साल पोर्ट्लेन्डमा दशैंको टिका थाप्दै

सधैझै यस पालीको दशैं पनि आयो। वेबसाईटहरुमा दशैंको धुन बज्न थालिसके। इमेलमा दशैको शुभकामनाहरुको ओइरो लाग्न सुरु गरिसक्यो। घरमा दशै नमनाएको यो तेस्रो बर्ष हुन्छ। मेरो लागी यो महान् चाड धार्मिक रुपले भन्दा पनि सांस्क्रितिक पर्बको रुपमा महत्वपुर्ण छ। पुजा सुजा गर्ने तिर कहिले पनि ध्यान गएन। हुनत् धार्मिक आधारमा शुरु भयो तर आजकल सांस्क्रितिको रुपमा बिकसित भएको छ भन्ने मेरो बुझाई छ। हरेक बर्ष दशै आउदा मनमा पहिले पहिले दशै मनाउदाका रमाईला घटनाहरुको याद आइरहन्छ।                
                                                        

मेरो दिमागमा ताजा भैरहने एउटा घटना छ। हाम्रो घर देखी उत्तर तिर महाभारत (कि चुरे हो?) पर्बतको टुप्पोमा देबीको मन्दिर छ। त्यसलाई हामी देबीकोट भन्छौ। भनिन्छ त्यहा महदेबले पार्बतीको लास बोकेर हिडदा कुनै अङग (कुन चाही हो याद भएन) खसेको थियो रे। त्यस मन्दिरमा प्रत्यक दशैंमा (ठुलो र सानो दुबै) जनावरको बली दिने गरिन्छ। र ठुलै मेला लाग्ने गर्छ। कसैले बोका लान्छन भने कसैले हांस आदि भने कसैले परेवा उडाउछन। यसो सम्झिदा लाग्छ, यि देबीलाई जे को बली चडाएपनि हुने रैछ। ठाउ भने मनोरक नै छ। अग्लो भएकोले त्यहाबाट दक्षिणतिर देउखुरी उपत्यकाको मनोरम द्रिश्य हेर्न पाईन्छ। दशैको बेलामा देउखुरिभरि धान पाकेको हुन्छ। हरियाली त हुने नै भयो। अनि उत्तरतिर अन्य पहाडहरु जस्तै हासिपुर, जबरकोट आदी। अनि यो सिजनमा मन्दिर वरिपरि बेलौति (अंबाको स्थानिय नाम), काक्रो (खिरा होइन है), नासपाती खान लाएक भैसकेको हुन्छ।

म सानै छदा एकपटक दशैंको उपलक्ष्यमा बोका लगेर जाने मौका मिल्यो। छिमेकी केहि जमिन्दारले प्रत्यक वर्ष नै लान्थे। उनीहरु धनि छन र पो लान्छन हाम्ले के लानु जस्तो लाग्थ्यो मेरो सानो मनमा। बोका लान नसकेर होला कुभिण्डो काटेको होला जस्तो लग्थ्यो। हुनत गिरिहरुले पशु बलि दिन हुन्न भनेर कुभिण्डो काटेको भन्थे तर मनले पत्याउदैनथ्यो। ४५-४६ साल तिर हो कि जस्तो लाग्छ। तेतिबेला त्यहा बोका लगेर जान पाउदा कम्ती खुशी थे'न म। रातो-खैरो रंगको बोका थियो। कतिपयले बेलुकानै लगेर जान्थे अनि राती मन्दिरमै रमाइलो गरेर बस्थे। बेलुका जाने हरुको लस्कर हुन्थ्यो उकालो चडेको।  तर हामी भने बिहान सबेरै (४ बजेतिर) उकालो लाग्यौ। हामी मतलब बुवा र म। जङलको बाटो। उकालो जानु पर्ने। अनि अध्यारो। बिहानपख हुनाले अलि अलि देखिन्थ्यो। आधा घन्टा उकालो लागेपछि बोका बाधेको दाम्लो (डोरि) चुडीयो अनि बोका त भाग्यो। लौ परेन आपत? अब के गर्ने? कत्रो सपना थियो घरमै सिङै बोका काटेर मासु खाने। अलि धनीहरुले त प्रत्यक दशैमा सिङै खशी वा बोका कट्थे तर हामी जस्ताहरुको समुहले दशै-तिहारमा सामुहिक खशी काटेर १-२ किलोले चाड पर्ब मनाइन्थ्यो। मेरो बोका त जङगल तिर पो जान खोज्छ बा। मैले कति बोलाए मरिगए आउदैन्। बुवाले केहि मतलबै गर्नुहुन्न। उहा रहर र आफ्नो इक्षाले भन्दा पनि करैले जानु भएको मेरो बुझाई थियो। बुवा त्यसताका बेस्सरी बिरामी हुनु भएकोले बोइ (बुवाकी आमा) ले भाकल गरेको बोका थियो त्यो। जसरि पनि देबिकोट लगेर मन्दिरमा चढाउनु पर्ने। बुवा भने बोका खोज्न कुनै चासो नदिने बरु भन्नु भयो देबीको शक्ती छ र देबीको भाकल हो भने आफै आउछ। हामी यत्तिकै जाउ मन्दिर। तर मैले मानिन। केहि समय सम्म बोलाई राखे पछि-मेरो बोका आयो। आखिर बोका त मेरै थियो। घास खुवाएको अनि मकै खुवाएको। अनि त्यो जङगलको अध्यारोमा उ पनि कतै जान सकेन-डरायो। आर्को कुरा त्यो बोकालाई के थाहा केहि घन्टा पछि उसलाई बली चढाईनेछ भनेर। पशुहरुलाई त मान्छेहरुले आफ्नो स्वार्थको लागी न प्रयोग-उपयोग गर्ने हुन। अघि चुडीएको दाम्लो मर्मत् गरि बोको लगेर मन्दिर पुगियो। सायद मन्दिरको पुजा सकिएको थियो। अनि पशु बली चढाउने समय आयो। मेरो बोकाको पनि पालो आयो। टाउको मन्दिर (पुजारी) लाई अनि बाकी हामीलाई। त्यो भन्दा अघी र पछि कहिले पनि हाम्रो घरमा त्यसरि पशु मन्दिरमा लगेर बली चढाएको छैन। त्यो नै प्रथम र अन्तीम (अहिलेसम्म) नै हो। कम्तिमा १५-१६ किलोको त्यो बोको बोकेर ल्याउन पो गार्हो। बाउ छोरा लाइ नै आपत। तर त्यहाँ मरेका बोका बोकेर ल्याउने पेशा गर्ने पनि हुदा रहेछन। तिनैले बोकेर घर सम्म ल्याइदिए। घर ल्याएर त्यसको स्याहार सुसार गर्दा त बेलुका भै सकेको थियो।

दशैंको अर्को रमाइलो र महत्वपुर्ण पाटो भनेको टीका लगाउन आफन्तकहा जाने हो। हाम्रो तिर पिङ खेल्ने चलन छैन दशैंमा। पिङ्ग त तीजमा खेल्ने चलन छ। दशमीको दिन पहिले त जमराको पुजा गर्नु पर्छ। म घरमा हुदा सम्म त्यो काम मेरै हुन्थ्यो। अनि अक्षता मुछेर प्रत्यक ढोका, डेहरी (धान राख्ने माटोको ठुलो ठुलो भाडो) लाई टिका-जमरा लगाइदिने। अनि मात्रै मान्छेको पालो। बुवाले हामीलाई लगाईदे पछि बिस्तारै काकाका परिवार र अन्य नातागोताहरुको पालो आउछ। सबैको निधारभरी टिका अनि कानमा जमरा देख्दा माहोल नै आर्कै हुन्छ। अनि खानपिन सुरु हुन्छ। त्यसपछि समय मिलाएर अन्य आफन्तकोमा टिका लगाउन जाने। बारीमा मकै भाचीसकेको हुन्छ अनि खेतमा धान पाकीसकेको हुन्छ। रातै निधार गरेका मान्छेहरु नया र राम्रा लुगा लगाई यता र उता हिडेको लस्कर निकै मनोरम हुन्छ। नातेदारहरुको घरमा डुल्दै टीका लगाउदै खादै गर्दा बेलुका सम्म केहि गर्ने नसक्ने गरि अटेस मटेस हुन्छ। काठमाण्डु बस्दासम्म कम्तिमा बर्षको एकपटक यसै अवसरमा घर जाने मौका मिल्थ्यो। सबै सङ भेटघाट हुन्थ्यो । अब त्कहिले आउछ त्यो दिन कुनै पत्तो छैन। आफ्नो नियमित काम बाट टाढा भैइ रमाउने चाड नै दशै हो।

World change starts with educated children

There are millions of children who do not go to school because they can't afford tuition fee, study materials and school is far away from their home. In many cases, they have to help their parents in work and collect evening food, take care of younger siblings etc. If they can't get enough food then how can they think to go to school. This is very sad part of poor countries like Nepal. And, this is more true for girls. I feel very lucky and fortunate because I was able to go school and now I go to world class University. I feel very and very bad when I see kids in my neighborhood who don't go to school due to various reasons. Many of my childhood friends didn't attend school or dropped at 3rd or 4th grade. This is the reality of our society, our village. This situation have changed to some extent but still there are many with the same situation. To be exact: there are over 115 million children of primary-school age who are not enrolled in school, 30% of rural children of developing countries are not enrolled in school, of the 770 million adults in the world who can not read or write-two third are women.

When I started school, I didn't know the exact benefit of going school, doing homework and taking exams. Parents and relatives used to say "go school, study good then you will become a BIG man".  But after reaching to higher grades, I knew the importance of education and how education can change the life of people and society. I was able to go to school because my father knew the importance of education and he helped financially as well. I always used to thing about other ones who could not afford tuition of the school, even though it was minimal amount. I haven't helped noticeably anyone for his/her education. May be I am still not in that position. There is one great guy named John Wood, who is helping thousands of kids.